آموزگار چند پایه

گوش‌ها را باید شست
«گفتن و شنیدن‏»، دو خط ارتباطی با مردم است. به تعبیر دیگر، دو نعمت ‏بزرگ الهی، قدرت گویایی و شنوایی است که سهم مهمی در ایجاد ارتباط‌های انسانی دارد و برای داشتن روابطی سالم و سودمند، نیازمند آن هستیم که شیوه صحیح استفاده از «زبان‏» و «گوش‏» را مورد توجه ‏قرار دهیم.
بخش عمده‌ای از زمان ارتباطی انسان‌ها به «گوش دادن» می‌گذرد. «گوش دادن» عملی ارادی است که نیاز به دقت و توجه دارد، به همین دلیل با «شنیدن» که عملی غیرارادی است و به دقت نیاز ندارد متفاوت است. در مباحث معاشرتی، نحوه استفاده از قدرت شنوایی و به تعبیر دیگر خوب شنیدن و درست گوش دادن، نقش مهمی دارد.
بی‏اعتنایی ‏به حرف‌های گوینده، نشانه بی‏ادبی است. بر عکس، حسن توجه و ابراز علاقه، علامت ادب و تربیت اجتماعی و بها دادن به موقعیت انسانی ‏مخاطب و گوینده به شمار می‏آید .به همین دلایل باید گوش دادن و مهارت‌های مربوط به آن را مهم تلقی کرده و آنها را بیاموزیم. اگر شما در یک تحقیق ساده از اطرافیان خود بپرسید که: «آیا خوب گوش می‌دهید؟» بیشتر قریب به اتفاق قاطعانه جواب می‌دهند: «بلی». اما متاسفانه پژوهش‌های متعددی عکس این را نشان می‌دهد. این پژوهش‌ها بر این واقعیت تلخ استوارند که بیشتر ما نه تنها گوش‌دهندگان خوبی نیستیم، بلکه اصلا گوش شنوایی نداریم.
سوال این است: چرا گوش نمی‌دهیم؟ و برای گوش دادن موثر چه باید کرد؟
● چرا گوش نمی‌دهیم؟
دلایل مختلفی وجود دارند که موجب می‌شوند ما خوب گوش ندهیم. عوامل مختلف فردی و محیطی می‌تواند بر این عمل که عملی فعال و هوشیارانه است تاثیر بگذارد. در مجموع تمام عواملی که هوشیاری ما را از شنیدنی فعال منصرف کنند سبب می‌شوند ما خوب گوش ندهیم. این عوامل عبارتند از:
۱) گرفتاری ذهنی: داشتن مشغله ذهنی، یکی از عوامل گوش ندادن به سخن شخص مقابل است. بارها برایمان پیش آمده که ذهن، درگیر یک مطلب علمی ‌یا مشکلی است، در این زمان اگر ما مورد خطاب کسی واقع شویم، اغلب یا متوجه نمی‌شویم و یا اینکه درصد دقت و گوش کردن ما بسیار پایین می‌آید.
۲) تمایل نداشتن: بی‌رغبتی نیز موجب گوش نکردن می‌شود. البته‌ این بی‌رغبتی نیز عوامل متفاوتی دارد از جمله: تنفر از ظاهر و قیافه شخص گوینده، تنفر از صدای فرد، دایمی ‌بودن محرک (مانند: همسرانی که مرتب نق می‌زنند یا والدینی که مدام خرده می‌گیرند)، یکنواختی صدای سخنران و استفاده از کلمات و لغات نامانوس، بی‌علاقگی به موضوع بحث یا گوینده آن. این عوامل موجب می‌شود انسان رغبتی به گوینده و سخنان او نداشته باشد و در نتیجه، فرآیند گوش‌دهی به پایین‌ترین حد خود برسد.
۳)نداشتن تمرکز بر موضوع: از جمله دلایل گوش ندادن، توانایی نداشتن در ایجاد تمرکز است. یکی از امتیازات کلاس‌ها و استادان موفق این است که درس را به گونه‌ای ارایه دهند که تمام حواس پنج‌گانه انسان درگیر درس بشود. این روش امتیازات فراوانی دارد که از جمله آنها ایجاد تمرکز در شاگردان است و اگر شاگرد نتواند هنگام درس، حواس پنج‌گانه خود را متوجه کلاس کند و از تمام این عوامل برای یادگیری استفاده کند، تمرکز در کلاس به شدت پایین آمده و بالطبع میزان گوش‌دهی شاگردان هم افت پیدا می‌کند.
۴)توجه به اتفاقات آینده و نگرانی از آنها: گاهی اتفاق افتاده که شما پس از گوینده قرار است سخنرانی کنید یا نیمه پایانی کلاس، نوبت کنفرانس شماست و.... در تمام این مدت چون شما قرار است بحث‌تان را تا لحظاتی دیگر ارایه دهید، مدام به سخنان خود و نحوه مباحث‌تان می‌اندیشید و دیگر توجهی به سخنان دیگران ندارید. ‌این توجه نداشتن موجب می‌شود فرآیند گوش‌دهی شما بسیار پایین آمده و یا حتی به صفر برسد.
۵) پیش‌داوری‌های غلط: بعضی مواقع ما نسبت به اشخاص پیش داوری‌هایی داریم. این پیش داوری‌ها، گاهی به توجه نداشتن به سخنان آنها منجر می‌شود. مثلا وقتی ما با سخنرانی شخصی مواجه می‌شویم، به‌این دلیل که او اغلب حرف سیاسی می‌زند یا سخنان او تکراری است و یا اینکه ‌این حرف‌ها از خودش نیست، به سخنان او گوش نمی‌دهیم، در حالی که تمام اینها پیش‌داوری است. شاید این شخص در این جلسه، سخن غیرسیاسی و جدید بزند. این پیش داوری علاوه بر اشخاص، ممکن است در موضوعات هم اتفاق بیفتد.
۶) ارزیابی هم‌زمان فرد یا گفته‌های او: گاهی اتفاق می‌افتد پیش از آنکه طرف مقابل حرف‌هایش را تمام کند، هم‌زمان به بررسی و ارزیابی سخنان گوینده پرداخته و یا پاسخ‌هایمان را طرح‌ریزی و طرح‌هایمان را مرور می‌کنیم و سپس تصمیم می‌گیریم. این عمل، موجب وارد آمدن خلل در فرآیند گوش‌دهی می‌شود.
● اخلاق در گوش دادن
از آداب اجتماعی مربوط به گوش دادن، رعایت اذن و اجازه است. اگر کسانی با هم صحبت می‏کنند و مایل نیستند دیگری سخنانشان را بشنود، نباید استراق سمع کرد، یا باید از محل سخن آنان ‏بیرون رفت یا خود را به کاری دیگر مشغول ساخت که حرف‌هایشان به‏گوش نرسد؛ حداقل آنکه فرد در چنین شرایطی باید بی‏تفاوت باشد، نه حساس برای گوش دادن ‏و پی بردن به محتوای مکالمات آنان. فرقی نمی‏کند که صحبت‌هایشان ‏حضوری باشد، یا تلفنی. در این‌باره نهی‏هایی شده است. از جمله در این سخن امام‏ صادق(ع) که: «کسی که به سخن گروهی گوش دهد، در حالی که آنان آن را خوش نداشته باشند (و تمایلی به شنیدن او نداشته باشند) روز قیامت در گوش‌هایش سرب گداخته ریخته می‏شود.» گوش نشستن و «استراق سمع‏»، از آداب ناپسند اجتماعی است که ‏گاهی مفاسد و پیامدهای تلخ به دنبال دارد. پس می‌بینید که کار ساده و معمولی «شنیدن‏» و «گوش دادن‏»، این همه آداب و رسوم، تاثیر و تاثر، زمینه‏ها و عواقب، حد و حدود و حق و حقوق دارد.
● تمرین گوش دادن فعال
▪ در برابر عوامل حواس‌پرتی مقاومت کنید.
▪ ببینید در سخنانی که دارید می‌شنوید چه چیز جالبی برای شما وجود دارد.
▪ محتوای سخن را بسنجید نه نحوه ارایه آن را.
▪ قبل از اینکه صحبت را به طور کامل بشنوید درباره آن بحث یا قضاوت نکنید.
▪ برای دست یافتن به نظریات و موضوعات مهم گوش کنید نه فقط برای کسب اطلاعات.
▪ تا حد ممکن خوب گوش کنید و نشان دهید که به موضوع علاقه‌مندید.
▪ فکر خود را باز نگه دارید و به سرعت و از روی احساسات جواب ندهید.
▪ سعی کنید در مواجهه با صحبت‌های تند و خسته‌کننده حواستان پرت نشود